A travèrs camps, a volada de gòrps, la distança de La Bòria a l’Aven es pas plan consequenta : una bona passejada.
M’arribèt des còps de veire defilar jos nòstras fenèstras, una cordelada de joves « scots » ambe lo sac tirolian sus l’esquina. En anant al nòstre òrt, sul camin direct d’aquel Aven, me mesclavi a eles. Cargavi lo sac del pus pichon, que trigossava la pata darrièr los autres.
« Ont anatz ? »
« A l’Aven Armand. »
Coma èrem arribats a l’òrt, tornavi lo sac, e lor disia, a-n-aqueles tres o quatre atardivats :
«Per anar a l’Aven, cap drech, sens far de sigas-sègas, guinhatz-me aquel pin qu’es tot sol amont sul sèrre. Marchatz directament cap a el. Los bastiments de l’Aven son a 300 mèstres d’el, darrièr lo sèrre. Veiretz qu’arribaretz avant totes los autres. Vos agachi partir. Quand seretz amont me faretz signe. » E partian en redoblant de coratge. Quand èron sul sèrre, brandissian lors grands capèls.
Sabi pas se aviai fach una B.A. o se los aviai ajudats a virar lo règlament …
Quand se trauquèt lo tunèl per dintrat dins l’Aven, anèri veire consi se fasia aquel trabalh. L’entrepresa avia embauchat quelques òmes del païs. Coma totes los obrièrs èron sortits al moment ont las minas anavan petar, lo Silvan, que me conneissia, venguèt a ieu :
« Tè ! sias aqui ! Sabes qu’es ton paire que nos tòrna trempar las barras-minas ? E los Gely, que fan ? Veses, aquel òme barbut, aquo’s Monsur Martel, e l’òme que li parla es Pin, lo cap de l’entrepresa. »
Quand s’acabèt lo traucament del tunèl, ieu èri pas pus sus nostre Causse ; èri luènh, dins un pensionat.
Per establir la plateforma al debocar del tunèl dins la bauma, se sacrifiquèt qualquas estalacmitas. Pensant a ieu, a l’ostal ne reculiguèron. M’en demòra encara un pichon bocin. Des trocets son partits un pauc pertot juscas en Africa, mas lo pus sovent pas plan luènh, e mai que probable dins las pòchas de quelques galapiats d’escolans mai ocupats a se far des « sobenirs » al despens de ma reliquia, que de plan escotar ma leiçon de geologia sus la formacion d’aqueles carbonatas.
L’explechament comercial del Aven debutèt en 1927. Coma lo paire, e Madama Arnal, l’ostalièra, avian indirectament trabalhat a l’entrepresa, foguèron convidats plan calorencament a visitar la Bauma :
« Deman me calar anar veire aquel trauc de lapin, e en passant prendrem Madama Arnal. Vòls venir ? »
Podetz ben pensar que me faguèri pas pregar. Lo guida, lo coneissiam, qu’èra del païs. Trobèrem aquò magnific que magnific !
Quant costèron totes aqueles trabalhs ? Ne sabi pas res. Mas l’argent d’alara èra pas lo de duèi. La sièta de la rota facha per religar l’Aven a la rota de Meirueis-Santa Enimia, se paguèt très sòus lo mèstre carrat ; parli aqui de l’indemnisacion balhada als proprietaris del tarren.
Lo torisme a fach flori ; lo tremalh rotièr s’es plan amelhorat a l’entorn d’aquela pèrla del Mejan.
Sul Causse Negre i a un autre Trauc plan célèbre : aquò’s Dargilan. A volada de gòrp, per en-sus la valoia de Jonta, es pas de tot luènh. Mas per sègre la sigas-sègas de la rota d’un costat e de l’autre, cal ben multiplicar la distància per quatre o cinc.
I a plan bel temps, lo Camilon de Reversat, me menèt juscas a la bauma de Nabrigàs, e la vistalhèrem. L’ors de la cavèrnas avia sejornat aqui, anatz-me dire dempuèi quand de lunas !
Es vertat que nòstres causses son totes traucats de baumas, coma un formatge de gruièr, e son lo paradis per los espeleològues experimentats. Per ieu, aimi pas de tot passar jos tèrra e davalar dins la negror d’aqueles abismes. Ne trapi lo jaure tant coma lo vertigi. Aquò m’empacha pas, fòrt lo contrari, d’aver admiracion per los Martel, los Casteret e autres òmes intrepides e coratjoses, a quals, de tot mon respèct, tiri plan bas mon capèl.
Oh ! ai legit fòrces libres sus la question, de Casteret especialement : amb’el soi davalat dins l’extricadis del ventre de la tèrra, l’ai seguit per passar los sifons juscas al prigond del mistèri sosterran. Mas ailàs ! aquela evasion s’acabava pel retorn a la realitat sus una palhassa de presonièr ! Los libres èron la proprietat de la bibliotèca del Kommando 170/13 de Dassau Deutschland !
